Đánh giá phù ngoại vi | Phù ngoại vi là gì |Bệnh học phù | Cơ chế Phù

Phù ngoại vi là kết quả khám lâm sàng. Như vậy, xét nghiệm chẩn đoán duy nhất để xác nhận biểu hiện của phù nề là khám và sờ nắn các chi. Chẩn đoán nguyên nhân tiềm ẩn của phù mạch là mục tiêu của đánh giá nghiên cứu.

Tiền sử

Các yếu tố bệnh sử sẽ giúp hướng đẫn việc đánh giá. Bệnh nhân báo cáo bị sưng và cảm giác căng ở chi, thường càng nặng khi chi phụ thuộc càng lâu. Họ có thể cho biết cảm giác như thể quần áo hoặc đồ trang sức không còn vừa, hoặc có thể cho thấy thay đổi ở tổng trọng lượng. Nếu ứ dịch toàn thân, trọng lượng cơ thể có thể tăng đến 10% trước khi thấy rõ phù mềm.

Tốc độ phù ngoại vi phát triển sẽ xác định liệu bệnh là cấp tính hay mạn tính. Phù nề khởi phát đột ngột có nhiều khả năng biểu hiện một bệnh toàn thân nghiêm trọng và cần đánh giá khẩn cấp hơn.

Bệnh sử gần đây rất quan trọng, đặc biệt là tiền sử bị chấn thương, phẫu thuật hoặc tình trạng bất động kéo dài, có thể tăng khả năng bị huyết khối tĩnh mạch.

Liên quan chặt chẽ về thời gian giữa khởi phát chứng phù và bắt đầu dùng thuốc như thuốc kháng viêm không chứa steroid, thuốc chẹn kênh canxi, thiazolidinedione, corticosteroid, gabapentin, pregabalin hoặc thuốc tránh thai đường uống chứa oestrogen sẽ hỗ trợ cho căn nguyên của bệnh do thuốc. Ngoài ra, dạng phù nề theo chu kỳ có thể cho biết bệnh phù nề tiền kinh nguyệt.

Khi xét đến yếu tố bệnh sử, điều quan trọng là cần suy ra các triệu chứng liên quan của bệnh tim, phổi, gan, thận hoặc nội tiết toàn thân để dẫn hướng cho xét nghiệm sau đó. Các ví dụ về triệu chứng đặc trưng bao gồm khó thở và/hoặc đau ngực từ bệnh tim phổi, thay đổi lượng nước tiểu từ các nguyên nhân do thận hoặc khó chịu ở bụng và đầy hơi do cổ trướng/tắc nghẽn gan.

Biểu hiện đau lưng hoặc giảm cân có thể cho biết có sự hiện diện của bệnh ác tính khung chậu gây ra tắc nghẽn tĩnh mạch chi dưới. Thay đổi lượng natri ăn vào cũng có thể quan trọng trong việc giải thích biểu hiện tăng phù nề. Tuy nhiên, khi không có rối loạn toàn thân, chỉ các thay đổi về lượng muối hoặc nước ăn vào không thường gây ra phù nề, vì thận khỏe có khả năng duy trì sự cân bằng giữa muối và nước.

Khám lâm sàng

Khám lâm sàng toàn diện rất quan trọng, tập trung vào hệ tim và phổi. Mức phù nề thường được mô tả ở thang chủ quan từ 0 đến 4+ theo thứ tự mức độ nghiêm trọng tăng dần. Một phương pháp đánh giá lâm sàng sử dụng hệ thống tính điểm sau đây:

Việc mô tả mức phù nề lan gần đến các chi cũng hữu ích trong việc cho biết mức độ nghiêm trọng của phù ngoại vi. Tuy nhiên, các mô tả này không chính xác và có thể thay đổi tùy thuộc vào vị trí của bệnh nhân.

Chu vi mắt cá chân là kiểm tra định lượng đơn giản trong thực hành lâm sàng với độ tin cậy giữa các nhà đánh giá cao. Phù nề bất đối xứng, đau khi chạm vào, đổi màu da, tăng áp lực tĩnh mạch cổ và tiếng ran phổi có thể là đầu mối cho biết căn nguyên bệnh.

Yếu tố phân biệt chính để thu hẹp nguyên nhân gây bệnh là xem phù nề bị giới hạn ở một chi hay bị ở toàn thân. Phù nề một bên, có thể sờ thấy các dây hoặc hạch to cho thấy có thể bị tắc nghẽn gần dòng tĩnh mạch hoặc dẫn lưu bạch huyết. Sự hiện diện của xơ hóa, loét hoặc thay đổi về da (như nhuộm haemosiderin và viêm da ứ đọng tĩnh mạch) cho thấy có thể bị một quá trình mạn tính.

Các tĩnh mạch bị suy cho biết chứng suy tĩnh mạch. Khám cần tập trung vào bằng chứng bệnh toàn thân của hệ tim, phổi, gan hoặc thận. Tăng áp lực tĩnh mạch cổ thường là dấu hiệu của suy tim hoặc quá tải dịch toàn thân từ suy thận nặng.

Xét nghiệm chẩn đoán

Căn nguyên tiềm ẩn của phù nề có thể được gợi ý từ các xét nghiệm sàng lọc cơ bản. Sinh hóa huyết thanh, panel chức năng gan, protein huyết thanh, albumin và phân tích nước tiểu được chỉ định. Nồng độ hoóc-môn kích thích tuyến giáp, ECG và chụp x-quang ngực có thể hữu ích khi một số đặc điểm bệnh sử hoặc khám lâm sàng gợi ý bệnh nội tiết hoặc tim phổi. Hiếm khi cần xét nghiệm chẩn đoán mở rộng và tốn kém cho phù ngoại vi.

Phù nề bất đối xứng

Đối với các bệnh nhân bị phù ngoại vi bất đối xứng và không có nguyên nhân rõ ràng (như bức xạ hoặc phẫu thuật nạo hạch bạch huyết), xét nghiệm cần tập trung vào tắc nghẽn tĩnh mạch hoặc bạch huyết ở gần. Siêu âm tĩnh mạch Doppler có thể xác định suy tĩnh mạch, huyết khối tĩnh mạch hoặc chèn ép tĩnh mạch cục bộ (ví dụ: hội chứng May-Thurner:chèn ép tĩnh mạch chậu gốc trái do các động mạch chậu gốc phải đè trên). Siêu âm vùng chậu cũng có thể cho thấy sự có mặt của một khối u gây ra khả năng chèn ép dòng tĩnh mạch từ một chi dưới.

Phù nề hai bên

Đối với các bệnh nhân bị phù nề lan tỏa hoặc hai bên, chẩn đoán tập trung vào việc xác định hệ cơ quan nào bị rối loạn chức năng. Các xét nghiệm sàng lọc đầu tiên để xác định khả năng giảm áp lực keo trong huyết thanh do giảm protein huyết nghiêm trọng. Protein và albumin huyết thanh có thể sàng lọc căn nguyên gây ra giảm protein huyết, như hội chứng thận hư, bệnh lý ruột gây mất protein hoặc suy dinh dưỡng nặng. Protein thấp cũng là đặc điểm của xơ gan. Nếu phát hiện albumin trong huyết thanh thấp, cần thực hiện phân tích nước tiểu và creatinine huyết thanh để xác định liệu nguyên nhân có phải là mất protein trong thận hay không, trong khi cần các xét nghiệm chức năng gan để đánh giá rối loạn chức năng tổng hợp của gan. Xét nghiệm nước tiểu và gan thông thường cho biết có thể suy dinh dưỡng hoặc bệnh lý ruột gây mất protein là nguyên nhân của giảm protein huyết. Tiền sử phân biệt giữa 2 trạng thái lâm sàng này.

Nếu không biểu hiện giảm protein huyết nghiêm trọng, cần chỉ định các sinh hóa huyết thanh sàng lọc để đánh giá tình trạng ứ dịch do suy thận. Bảng xét nghiệm gan đánh giá bằng chứng của xơ gan, đây là nguyên nhân gây ra phù nề chi dưới thông qua quá trình đa yếu tố. Có thể chỉ định xét nghiệm nồng độ hoóc-môn kích thích tuyến giáp như một phần của sàng lọc ban đầu, đặc biệt nếu các đặc điểm khác của bệnh sử và khám lâm sàng cho biết có thể bị nhược giáp. ECG và chụp x-quang ngực được khuyến khích để đánh giá bằng chứng xung huyết tim, đặc biệt khi khám lâm sàng cho thấy tăng áp lực tĩnh mạch cổ hoặc bất thường trong các kết quả khám tim phổi.

Nếu triệu chứng tim phổi, như khó thở, xuất hiện, khám lâm sàng thường cho thấy tiếng thổi, tiếng ran hoặc tình trạng căng tĩnh mạch cổ tăng. Đo các dấu ấn sinh học peptid lợi niệu (peptid lợi niệu loại B [BNP] hoặc N-terminal pro-BNP [NT-proBNP]) cũng hữu ích trong chẩn đoán hoặc loại trừ suy tim. Nếu phát hiện các bất thường trong ECG và chụp x-quang ngực, thì siêu âm tim được chỉ định. Siêu âm tim có thể xác định rối loạn chức năng tim trái hoặc phải là nguyên nhân của các đặc điểm xung huyết hoặc có thể gợi ý tăng huyết áp phổi do bệnh phổi hoặc rối loạn ngưng thở khi ngủ. Sau đó xét nghiệm theo dõi có thể đánh giá lý do tiềm ẩn cho rối loạn chức năng tim hoặc phổi.